Rayski Ludomił Antoni gen. bryg. pil.

Urodzony 29.12.1892 r. w Czasławiu niedaleko Krakowa, był synem Artura Teodora, powstańca styczniowego, który wyemigrował do Turcji, gdzie walczył w wojnie rosyjsko–tureckiej w 1876 r., jako kapitan w Legii Polskiej. Cała jego rodzina uzyskała tureckie obywatelstwo. Naukę rozpoczął w Krakowie, a następnie kontynuował ją w Krośnie, gdzie w 1909 r. uzyskał świadectwo dojrzałości. W latach 1909–1910 przebywał na rocznym kursie w krakowskiej Akademii Handlowej, po ukończeniu której podjął studia na Wydziale Inżynierii Lądowej na Politechnice Lwowskiej.

W 1912 r. wstąpił do Związku Strzeleckiego „Strzelec”, przyjął pseudonim „Turek”, a rok później został przyjęty do szkoły podoficerskiej Związku. Po wybuchu I Wojny Światowej, od dnia 7.08.1914 r. służył w 4 kompanijnym batalionie marszowym. Na froncie walczył od dnia 10.09.1914 r. w składzie 2 kompanii 2 baonu 1 PP Legionów Polskich. Brał udział w walkach w okolicach Lasek, Dęblina i Krzywopłatów. W dniu 2.12.1914 r. otrzymał awans na stopień podchorążego, a 24.12 tegoż roku został ranny w bitwie pod Łowczówkiem. Po ukończeniu hospitalizacji i przystąpieniu Turcji do wojny, jako jej obywatel został powołany do armii tureckiej, w której służył do dnia 1.03.1915 r. Służbę rozpoczął od stopnia szeregowego, przydzielony został do 1 Kompanii Automobilowej stacjonującej w Dardanelach. Po zdaniu egzaminów oficerskich w szkole Multepe pod Stambułem otrzymał awans na chorążego i na własną prośbę został przeniesiony do wojsk lotniczych i od września 1915 r. służył jako obserwator w Oddziale bojowym w Uzunköprü. Początkowo służył jako obserwator m. in. w I i V oddziale lotniczym. W dniu 13.10.1916 r. został ranny podczas walki powietrznej nad wyspą Abitylene. Po odbytym leczeniu odbył szkolenie pilotażowe i w dniu 28.02.1917 r. odbył swój pierwszy lot. Trzy miesiące później doznał kolejnego wypadku. W dniu 18.07.1917 r. zdał egzamin na pilota w szkole w San Stefano. Latał bojowo do końca wojny, którą zakończył w stopniu porucznika. Otrzymał odznaczenie tureckie Medjidie (Order Medżydów) oraz niemiecki order Żelaznego Krzyża i austriacki Milibar Verdienstkreutz III klasy. Po demobilizacji został zwolniony ze służby w wojsku tureckim.

W dniu 15.01.1919 r. w Odessie wstąpił do 1 Awiacyjnego Oddziału Wojsk Polskich przy 4 Dywizji Strzelców Polskich gen. Żeligowskiego i został pilotem eskadry tej formacji. Po powrocie do Polski został dowódcą 10 EL, sformowanej z eskadry 4 Dywizji Strzelców. W dniu 2.07.1919 r. został ranny w nogę podczas lotu bojowego nad ukraińskimi pozycjami pod Podhajcami. Miesiąc później, po hospitalizacji, przeniesiony został do 7 EM. Dowództwo nad eskadrą objął z początkiem września 1919 r., a zdał je mjr Faunt Le Royowi w dniu 18.10.1919 r., pozostając nadal w jej szeregach jako pilot i doradca. Od dnia 8.03.1920 r. pełnił funkcję komendanta Wyższej Szkoły Pilotów na poznańskiej Ławicy.

Od 15.04.1920 r. dowodził sformowaną z własnej inicjatywy 21 EN, miesiąc później wraz z jednostką wyruszył na front (był też projektantem godła tejże eskadry). Od maja 1920 eskadra ta brała udział w ofensywie kijowskiej, a następnie walkach odwrotowych, przy czym Rayski aktywnie latał w niej bojowo do 29 lipca 1920. Ludomił Rayski odznaczył się zarówno podczas walk z Ukraińcami jak i podczas wojny polsko–bolszewickiej. Jako dowódca 21 EN brał czynny udział w lotach bojowych eskadry. Latał m.in. na największych w ówczesnym lotnictwie polskim maszynach niszczycielskich: Gotha i Friedrichshafen. Brał udział (wraz z por. obs. Czesławem Filipowiczem) w zwalczaniu pociągów pancernych przeciwnika oraz jego oddziałów kawalerii, ponadto wykonywał loty na bombardowanie infrastruktury i bolszewickich obiektów strategicznych. W dniu 29.05.1920 r. lecąc wraz z obs. Filipowiczem zbombardowali zdobyty przez polskie wojska pociąg pancerny "Красный Kрестьянин", w wyniku ataku zginęło sześciu żołnierzy. Przyczyną tego incydentu był brak oznaczenia pociągu białymi płachtami informacyjnymi na dachach wagonów przez co lotnicy nie wiedzieli, że pociąg jest w rękach wojsk polskich. Największe nasilenie działań bojowych miało miejsce od 18-22 czerwca przeciw sowieckim pociągom pancernym w rejonie Żmerynka i Bar. Tylko w dniu 22 czerwca 21 EN wykonała 7 lotów, zrzucając łącznie 450 kg bomb, a załoga Rayski-Filipowicz za udział w tych akcjach (na samolocie AEG C-IV) otrzymała order Virtuti Militari. W dniu 11.10.1920 r. ponownie, wraz z por. Filipowiczem zbombardował stację kolejową w Żmerynce, niszcząc kilkanaście wagonów kolejowych. Następnie w sierpniu, wraz z por. Pawlikowskim, z sukcesem wykonał zadanie sprowadzenia wzorcowych samolotów Ansaldo A-300 z Turynu do Polski (poprzez Alpy), które miały być produkowane w Lublinie. Był to niewątpliwie pierwszy, mistrzowski wyczyn sportowy polskiego lotnictwa.W tym samym miesiącu 1920 roku został wyznaczony na dowódcę III Dyonu Lotniczego. We wrześniu 1920 r. został zatwierdzony w stopniu majora (z pominięciem stopnia kapitana). Eskadra pod dowództwem majora Rayskiego wykonała jeszcze 20 lotów bojowych w październiku 1920 r., a następnie skierowana została do wsparcia działań 1 Brygady Jazdy operującej w rejonie Nowokonstantynowa i Letyczewa i ostatnie swe loty odbyła w dniu 18.10.1920 r., co czyni ją najdłużej aktywną eskadrą w wojnie roku 1920.

Po zakończeniu działań wojennych, od dnia 18.05.1921 r. służył w Departamencie IV Żeglugi Powietrznej M.S.Wojsk. Początkowo sprawował funkcję szefa Sekcji II Zaopatrzenia, a od 11.09.1921 r. został pomocnikiem szefa departamentu. W czerwcu 1922 r. został awansowany do stopnia podpułkownika, a w sierpniu 1924 r. na pułkownika. W dniu 15.10.1925 r. ukończył Wyższą Szkołę Wojenną i uzyskał tytuł oficera sztabu generalnego (oficer dyplomowany). W dniu 15.09.1925 r. wystartował z Paryża samolotem Breguet i wykonał lot okrężny na trasie liczącej 7500 km i prowadzącej przez Madryt, Casablankę, Tunis, Ateny i Konstantynopol do Warszawy (lądowal na lotnisku Mokotowskim 21.09.1925r.). Lot tenże miał na celu sprawdzenie Breguetów do ewentualnego wykorzystania w służbie wojskowej. W 18.03.1926 r. ponownie pracował w Departamencie IV Żeglugi Powietrznej, początkowo jako zastępca szefa departamentu, następnie pełniąc jego obowiązki, a w dniu 12.05.1927 r. objął szefostwo nad Departamentem IV Żeglugi Powietrznej (następnie Departamentu Lotnictwa, później Aeronautyki). W roku 1927 został wiceprezesem Aeroklubu RP. Po przekształceniu departamentu w Dowództwo Lotnictwa M.S.Wojsk, z dniem 1.08.1936 r. został szefem lotnictwa. W międzyczasie, w roku 1934 ukończył Centrum Wyższym Studiów Wojskowych w Warszawie i awansowany do stopnia generała brygady. Funkcję tą sprawował 19.03.1939 r. kiedy to został odwołany z zajmowanego stanowiska. Od 16.06.1939 r. kierował misją wojskową mającą za zadanie uzyskanie pożyczki w Londynie oraz zakup sprzętu wojskowego.

Po wybuch II Wojny Światowej bez skutku starał się o skierowanie do formacji bojowych jako pilota. Po odmowie brał udział w wywozie polskiego złota do Rumunii w nocy 17-18.09.1939 r. Po przedostaniu się na terytorium francuskie również nie otrzymał zgody na przydział do lotnictwa polskiego, ani francuskiego. Po opublikowaniu „Memoriału”, w którym zawarł informację o polskim lotnictwie skazany został na 10 miesięcy za zdradę, wyrok nie został wykonany. Zaciągnął się do wojska fińskiego, jednak z powodu zakończenia konfliktu z Sowietami nie wziął udziału w walkach. Przez krótki okres służył w Legii Cudzoziemskiej. Po upadku Francji przedostał się do Wielkiej Brytanii, ponownie bezskutecznie starał się o przydział do Wojska Polskiego. W 1941 r. wstąpił do RAF’u, przyjęty w stopniu majora dostarczał samoloty do jednostek frontowych, później był dowódcą załogi w lotnictwie transportowym. Po śmierci gen. Władysława Sikorskiego, przyjęty został pod koniec sierpnia 1943 r. do polskiego lotnictwa w stopniu pułkownika. W okresie od września 1943 r. do września 1946 r. był delegatem Inspektora Lotnictwa, a następnie delegatem Dowódcy Polskich Sił Powietrznych na Środkowym Wschodzie. W tym okresie latał na samolotach Spitfire 318 Dywizjonu Myśliwsko-Rozpoznawczego oraz na Liberatorze w polskiej 1586 eskadrze. Zdemobilizowany został w dniu 02.04.1949 r. W latach 1948-54 był prezesem Stowarzyszenia Lotników polskich w Wielkiej Brytanii, następnie dożywotnio członkiem Komitetu Honorowego tejże organizacji.

Ludomił Rayski oskarżany o zły stan lotnictwa w okresie pełnieni przez niego funkcji dowódcy wojsk lotniczych oczyszczony z zarzutów został dopiero na początku kwietnia 1977 r. uchwałą komisji pod przewodnictwem gen. dyw. Zygmunta Bohusza–Szyszko. Zmarł kilka dni później, 11.04.1977 r. prochy złożono na cmentarzu w Newark, w maju 1993 r. sprowadzono do kraju pochowano w Katedrze Polowej Wojska Polskiego w Warszawie.

Z lata czyny bojowe z lat 1919–1920 odznaczony został m.in. Srebrnym Krzyżem Orderu Wojennego Virtuti Militari, Polową Odznaka Pilota, Orderem Polonia Restituta III i IV klasy (1922, 1936 r.), Krzyżem Walecznych (czterokrotnie), Krzyżem Niepodległości, Złotym Krzyżem Zasługi (1926 r.). Otrzymał również pośmiertnie Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (1993 r.), ponadto uhonorowany został licznymi orderami i odznaczeniami, tj. włoskimi (Św. Maurycego i Łazarza 5 klasy), brytyjskimi (Distinguished Service Order and Bar Air Force Cross), francuskimi (Order Legii Honorowej), tureckimi (Medal Żelaznego Półksiężyca, Medal Liakut), rumuńskimi (Korona Rumuńska 3 klasy), czechosłowackimi (Białego Lwa 3 klasy), serbsko-chorwacko-słoweńskimi (Białego Orła 2 klasy) i greckimi (Zbawiciela 4 klasy). Otrzymał łotewską, rumuńską, fińską, jugosłowiańską, turecką, estońską, czechosłowacką, włoską i francuską odznakę pilota.

Jeśli posiadają Państwo materiały, które mogą uzupełnić lub wzbogacić artykuł prosimy o kontakt za pomocą formularza kontaktowego