Jach Franciszek kpt. pil.

Dnia 8. maja 1919 roku dostałem rozkaz zaatakowania balonu ukraińskiego, który ukazywał się często na południowy wschód od Przemyśla w stronę Sambora. Balon już nieraz był ostrzeliwany i bombami obrzucany z samolotów 5. eskadry galicyjskiej, do której właśnie ten odcinek należał, lecz żaden z lotników nie odważył się zejść dość nizko, ponieważ ochrona balonu była niezwykle silna. Dnia 9 maja było nadzwyczaj czyste powietrze; już o czwartej rano udałem się na lotnisko i wyczekiwałem na balon aż do 10-tej przed południem; balon się nie pokazał. Po południu dostałem nowy rozkaz: lecieć pod wieczór na odcinek lwowski i obserwować mosty nad Dniestrem w okolicy miasteczka Mikołajowa. Udałem się zaraz na lotnisko, które było od mojej kwatery blizko 3 klm. oddalone. Stała tam jeszcze moja Albatroska, D. IlI, cała pstra od postrzałów, które nieomal przy każdym wzlocie odbierała. (Każdy strzał był amarantowo-białym krążkiem naznaczony). Naraz niespodzianie o 4¹/₂ ukazał się balon; gdy silnik dopiero po dłuższym czasie zaskoczył, balon już znikł; wzbiłem się mimo to wysoko, aby ze słońcem niespodzianie zaatakować, tymczasem balon już leżał na ziemi przed hangarem. Nie zważając na nic sterowałem prosto na balon. Na blizki dystans począłem go ostrzeliwać z obydwuch kulomiotów, dając do 150 strzałów celnych i widziałem dokładnie jak naboje fosforowe uderzały w powlokę balonu; niestety balon przy pierwszym ataku nie zapalił się, a kulomiot, strzelający kulami fosforowemi, zepsuł się i naraz silnik coraz słabiej zaczął pracować. Zauważyłem jeszcze w czas, że przestrzelono mi główny rezerwuar od benzyny, wobec czego otworzyłem tank rezerwowy. Przy drugim ataku wziąłem sobie na cel trzy kulomioty, które razem stały i mnie nieustannie swym ogniem prażyły; kulomioty ucichły, załoga od środkowego legła; artylerzyści, których baterje zblizka gradem kul obsypałem, pokryli się.

Spuściłem się teraz już tak nizko, że dotykałem prawie aparatem korony drzew, a balon, już zupełnie postrzelany, leżał tuż podemną. W tern padły gdzieś z lasu tak celne strzały że mi silnik zepsuły, a samemu hełm, rękaw i kurtkę przedziurawiły. Trzymałem maszynę w górze do ostatka. Gdy silnik zupełnie już osłabł, aparat uderzył naprzód o wierzchołek góry i potem całym swym rozpędem zjechał w dolinę, gdzie się w drutach zatrzymał. Wy lądowałem właśnie po między linjami, 300 metr. od polskich okopów a 200 od ukraińskich. Zaczęła się teraz strzelanina. Najpierw nasi a potem Ukraińcy powitali mnie kulomiotami. Musiałem odejść od aparatu, przy którym już zacząłem majstrować w nadziei, że może jeszcze uda mi się wzlecieć na, nim, gdyż silnik jeszcze powoli pracował. Rzuciłem się kilka metrów od maszyny na ziemię, Hajdamacy, nieustannie do płatowca strzelając, zaczęli się do mnie przybliżać. Podchodzili ostrożnie wciąż się czając. Naraz dostałem kolbą tak silny cios w krzyż, że już o własnych siłach wstać nie mogłem. Drugi hajdamaka zamierzył się kolbą, żeby uderzyć mnie w głowę, lecz cios ten sparowałem ręką. Uderzenie jednak było tak silne, że do dzisiaj mam po niem znaki. Mimo tej tragicznej sytuacji rozśmiać się musiałem, gdy jeden hajdamaka chwycił ręką za pracujące śmigło chcąc zatrzymać silnik; popamięta on to sobie przez całe życie! Nie zwlekając już więcej Ukraińcy zabrali mnie ze sobą za górę, uciekając przed ogniem polskich kulomiotów i artylerji. Tutaj ściągnęli mi zaraz buty i kamasze i chcieli mnie na miejscu rozstrzelać, rozporządzając się już naprzód mundurem i bielizną, które przedtem ze mnie, w wielkiej o nie trosce, ściągnąć chcieli, żeby się przypadkiem nie pokrwawiły. Jeden z hajdamaków, który mi odebrał browning, chciał zaraz na mnie wypróbować jego działalność, lecz nie umiał otworzyć bezpiecznika.

Na szczęście nadjechało dwóch starszych oficerów kozaków, którzy mnie Wzięli ze sobą do swego dowództwa. Szedłem boso i z gołą głową udając niemca (co mnie jedynie uratowało) przez dwie wioski, Hruszatyce i Ożyszki, gdzie ludność chciała wykłuć mi oczy i uciąć nos, język i uszy. Zwłaszcza kobiety były za takim sądem doraźnym plując na mnie, bijąc i obrzucając mnie wszystkiem, co im tylko w rękę wpadło. Przypadkiem był w tem dowództwie oficer niemiecki, który ujął się za mną. Odesłano mnie wkrótce pod silną eskortą do Sambora, potem do sądu wojennego w Chodorowie, gdzie przeżyłem groźne chwile, aż w końcu umieszczono mnie w obozie jeńców w Rohatynie. Z obozu w Rohatynie wycofano nas przed posuwającymi się naprzód oddziałami polskimi przez Brzeżany do Stróżowa, głodząc i bijąc raz poraz niemiłosiernie. Tak naprzykład dostała jedna legionistka, która właśnie stała przedemną kamieniem w twarz tak silnie, że na miejscu upadła zalana krwią. W Stróżowie dowiedziałem się, że mają prowadzić nas dalej do bolszewików. Wówczas uciekłem nocą i skryłem się w kominie, resztę zaś jeńców wywieźli w stronę Trembowli. Dwa dni i dwie noce siedziałem tak w tej ważkiej czarnej komórce mając za pożywienie tylko jeden bochenek chleba, a gdy z pragnienia wytrzymać już nie mogłem, wyszedłem z mojej kryjówki, przepłynąłem nocą Seret i posuwałem się lasami na północ ponieważ słyszałem strzały z pod Tarnopola. Za dnia siedząc w koronach drzew, wędrowałem nocą. Tak udało mi się szczęśliwie przedostać się przez front do naszych. Radość moja była wielka i bardzo się czułem szczęśliwy, gdy po tylu przejściach znalazłem się 12. czerwca w Ławicy pod Poznaniem w pierwszej eskadrze lotniczej, której, zdawało się, że już nigdy oglądać nie będę.