SPAD XIII C1

W związku z niezadowalającymi osiągami samolotów SPAD VII C1 oraz ich słabym uzbrojeniem, konstruktorzy francuscy podjęli się zaprojektowania nowego płatowca. Głównym projektantem, tak jak w przypadku S VII C1 był Louis Bechereau. Prototyp nowego modelu S XIII C1 oblatany został w roku 1917 (marzec - sierpień). S XIII różnił się od poprzednika nieznacznie większymi rozmiarami, zastosowano silnik większej mocy i wzmocniono uzbrojenie strzeleckie. SPAD XIII odznaczał się wytrzymałą budową i uchodził za bezpieczny w pilotażu. Pomimo zastosowania mocnego motoru i poprawienia osiągów samolot S XIII w kwestii zwrotności nie dorównywał jednak poprzedniej wersji. Próbowano rozwiązać ten problem przez powiększenie powierzchni lotek. Oprócz macierzystych zakładów nowy SPAD produkowany był na licencji w siedmiu zakładach lotniczych min: Bernard, Kellner, Nieuport, Borel, Levasseur, SCAP, ACM. Samoloty poszczególnych wytwórni różniły się nieznacznie drobnymi szczegółami np. wiatrochronem, krojem liter i oznaczeń. Maszyny typu S XIII, prócz Francji, używane były przez lotnictwo amerykańskie, brytyjskie, belgijskie, włoskie oraz rosyjskie. Po I Wojnie Światowej znalazły się na wyposażeniu m.in. lotnictwa czechosłowackiego, fińskiego, holenderskiego, portugalskiego, rumuńskiego, japońskiego, brazylijskiego i tureckiego. Powstało ogólnie około 8472 egzemplarzy tego modelu.

W maju 1919 r. Amerykańska Komisja Likwidacyjna (United States Liquidations Commision) złożyła propozycję dostawy do Polski stu samolotów typu SPAD XIII. Pomimo wizyty w amerykańskich bazach członków Polskiej Wojskowej Misji Zakupów w Paryżu do transakcji nie doszło. Jednakże jak podaje T. Goworek w lotnictwie polskim mogły służyć XIII-tki pochodzenia amerykańskiego. Dnia 18 stycznia 1920 r. na obradach w Ministerstwie Spraw Wojskowych opracowano plan zakupu czterdziestu SPAD'ów z zapasów rządu Francji. Komisja w składzie m.in. kpt. Jerzy Borejsza, Adam Haber-Włyński oraz przedstawiciel Głównego Urzędu Zaopatrywania Armii przy pomocy PWMZ w Paryżu pozyskała 40 samolotów głównie z wytwórni Marcay, Bernard i Keller oraz 20 zapasowych silników, cały sprzęt zakupiono za gotówkę. Pierwsze partie 18 maszyn złożonych w CWL oddano 14 września 1920 r. Samolotom nadano polskie numery typu "24" (np. 24.1). Cała pierwsza partia trafiła sześć dni później do stacjonującej na lotnisku Mokotowskim 19 Eskadry Myśliwskiej. Przezbrojona w nowe maszyny eskadra wyruszyła na do walki 25 września tegoż roku. Eskadra ta brała udział w działaniach na Froncie Litewsko - Białoruskim.

W trakcie wojny polsko - bolszewickiej 19 EM straciła trzy maszyny typu SPAD XIII C1. Samoloty nr 24.1 oraz 24.4 stracono dnia 25 września 1920 r., a samolot nr 24.7 30 września tegoż roku. Następna partia dwunastu maszyn zmontowana została do 16 listopada 1920 r. samoloty trafiły również do 19 EM, a po rozejmie w styczniu 1921 r. personel i samoloty włączono do 18 EM. Reszta samolotów (10 sztuk) dostała 7 EM. Jak podaje K. Chołoniewski oraz W. Bączkowski samoloty SPAD XIII służyły również w 10 i 15 EM. Pomimo opinii dobrego samolotu S XIII nie znalazł zbytniego uznania wśród polskich lotników. Uważany był za maszynę dość trudną w pilotażu, bardzo absorbująca pilota, a ponadto miał kiepską zwrotność. Od marca 1921 r. samoloty były na wyposażeniu tylko 18 EM stacjonującej w Dęblinie, a w połowie 1922 r. przeniesionej na lotnisko Mokotowskie gdzie utrzymały się do końca roku następnego. Później wyparte zostały przez samoloty "Balilla" polskiej produkcji. SPAD'y XIII wykorzystywano do roku 1927 również w szkołach lotniczych w Grudziądzu, Bydgoszczy i Ławicy.

Konstrukcja:

Samolot myśliwski, jednosilnikowy, jednomiejscowy, dwupłatowy o konstrukcji drewnianej z kabiną odkrytą i podwoziem stałym.

Silnik

W samolotach występujących w barwach lotnictwa polskiego montowano silnik Hispano Suiza 8Bc z reduktorem prędkości obrotowej, 8 - cylindrowy w układzie "V", chłodzony cieczą o mocy 220 KM (162 kW). Poza Polską samoloty SPAD XIII wyposażone były też w silniki: HS 8Bc - 200 KM (147 kW), 8BA 220 KM (160 kW), 8BEc 235 KM (178 kW). Zbiorniki paliwa, tak jak w przypadku SPAD VIIC1, ale podzielone na dwa równoległe i zwiększono pojemność. Chłodnica czołowa również podobna jednak o większej średnicy, ostro zakończonymi brzegami pierścieni oraz otworem wyżej, nad osią silnika. Śmigło drewniane, dwułopatowe, lewoobrotwe.

Skrzydła

Konstrukcji podobnej do S VIIC1. Zwiększono powierzchnie nośną o około 18%, zastosowano grubszy profil skrzydła. W początkowej fazie produkcji końcówki płatów zaokrąglone, w późniejszej fazie takie jak w S VII. Lotki wystawały poza obszar skrzydła. Płat górny wysunięto lekko do przodu .

Stery

Podobnie jak w S VII, zaokrąglony obrys sterów.

Kadłub

Podobnie jak w S VII, baldachim oparty był na sześciu słupkach.

Uzbrojenie

Dwa k. m. Vickers wz.09 MAC lub wz.18 MAC, kal. 7,7 mm. Karabiny zsynchronizowane za pomocą systemu Birkigta lub Vickers. Zapas amunicji wynosił 350 - 500 naboi na k. m. - w zależności od zastosowanej taśmy donoszącej. Łuski po pociskach usuwane były na zewnątrz dzięki otworom w kadłubie. W przyrządach celowniczych zastosowano muszkę kołowo - krzyżową oraz celownik lunetowy Chetrien. W amerykańskich maszynach stosowano k. m. Marlin, a w brytyjskich dodatkowo montowany na górnym płacie k. m. Lewis. Samolot SPAD XIII mógł być uzbrojony również w wyrzutnie rakiet Le Prieur do zwalczania sterowców i balonów, oraz w niektórych maszynach zakładano wyrzutniki bomb na goleniach (po jednej bombie na każdym). Sz. Pilecki podaje zamiast drugiego k. m. działko 20 mm.

Wyposażenie dodatkowe

Podobnie jak poprzednio opisany model, także S XIII w niektórych wersjach był przystosowany do zadań zwiadowczo - obserwacyjnych i wyposażony był w aparat fotograficzny.

Dane taktyczno - techniczne:

Wymiary:
- Rozpiętość górnego - 8,25 m
- Rozpiętość dolnego - 8,08 m
- Długość - 6,25 m
- Wysokość - 2,3 m
- Powierzchnia nośna - 21,11 m²
Masa:
- Własna - 601,5 kg
- Użytkowa - 255 kg
- Całkowita - 856,5 kg
Osiągi:
- Prędkość maksymalna na wysokości 1000 m - Vmax 1km = 211 km/h (HS 200 KM)
- Prędkość maksymalna na wysokości 2000 m - Vmax 2km = 208,5/216 km/h (200/220 KM)
- Prędkość maksymalna na wysokości 3000 m - Vmax 3km = 205,5/213 km/h (200/220 KM)
- Prędkość maksymalna na wysokości 4000 m - Vmax 4km = 201/208 km/h (200/220 KM)
- Prędkość maksymalna na wysokości 5000 m - Vmax 5km = 190/198 km/h (200/220 KM)
- Czas wznoszenia na 1000 m - 2,20/2,08 min, s (200/220 KM)
- Czas wznoszenia na 2000 m - 5,17/4,50 min, s (200/220 KM)
- Czas wznoszenia na 3000 m - 8,45/8,03 min, s (200/220 KM)
- Czas wznoszenia na 4000 m - 13,05/12,25 min, s (200/220 KM)
- Czas wznoszenia na 5000 m - 20,10/18,47 min, s (200/220 KM)
- Pułap - 6650/6850 m (200/220 KM)
- Zasięg - 300 - 400 km
- Czas lotu - 2/1,40 - 1,66 min/s (200/220 KM)

Jeśli posiadają Państwo materiały, które mogą uzupełnić lub wzbogacić artykuł prosimy o kontakt za pomocą formularza kontaktowego